Na początku 1940 roku panowała w Warszawie, a zwłaszcza wśród młodszego pokolenia, przedziwna atmosfera, w której pierwiastki przygnębienia spowodowanego totalną klęską, utratą niepodległości i brutalną postawą okupanta przeplatały się z nadzieją na rychły zwrot biegu historii. Wszak Niemcy znajdowały się w stanie wojny z Francją i Anglią - niepokonanymi dotąd światowymi potęgami. Gdzieś we Francji tworzyło się polskie wojsko. Z nadzieją czekano na wynik nieuchronnego starcia gigantów . Niemcom nie dawano większych szans. Młodzież paliła się do konspiracji, by w decydującej chwili rzucić się z bronią w ręku na wroga zbierającego baty od zachodnich aliantów. W czerwcu nadzieja ta umarła. Potęga aliantów w konfrontacji z armią niemiecką okazała się iluzoryczna. Klęska Francji uświadomiła wszystkim, że wojna i okupacja potrwają znacznie dłużej niż początkowo przypuszczano.
Z okresu okupacji nie zachowało się zbyt wiele informacji o Szesnastce. Dokumentowanie pracy nie sprzyjało konspiracji. Toteż wspominając te czasy możemy się opierać jedynie na bardzo ogólnych relacjach i to sporządzonych po wielu latach.
„(…) Drużynowym tej odradzającej się, konspiracyjnej Szesnastki wybrano Michała Woynicz – Sianożęckiego, kiedyś znakomitego zastępowego Turów, jednego z przywódców Szesnastki z lat bezpośrednio przedwojennych, studenta Politechniki, człowieka niezmiernie rzetelnego i mądrego, prawego, a w dodatku – niech będzie wolno przypomnieć - obdarzonego świetnym poczuciem humoru, co jest zaleta we wszelkiej pracy społecznej.(…)” K. Koźniewski – Gawęda o Szesnastce.
Na przyszłych zastępowych konspiracyjnych zastępów wytypowani zostali harcerze z trzyletnim stażem w Szesnastce, posiadający już stopnie ćwika lub wywiadowcy; Zdziesiek Szeliski, Witek Szeronos i Stefan Medwadowski „Medor”(który niestety na jesieni musiał się wyłączyć pracy w Drużynie) z „Żurawi” oraz Zbyszek Stok – Stokowiec i Gutek Mazurkiewicz z „Głuszców”. Pierwsze zbiórki o charakterze kursu zastępowych rozpoczęły się w styczniu. Kurs trwał okrągły rok. Spotykano się 2 – 4 razy w tygodniu w prywatnych mieszkaniach , czasem również w terenie. Poza metodyką pracy zastępu, kurs podnosił kwalifikacje przyszłych zastępowych w technikach harcerskich. Zajęcia prowadzili hm. Zyg Wierzbowski, Michał Woynicz – Sianożęcki, a także phm. Jędrek Zieliński „Ziele” i phm. Janek Bugajski „Bugaj”.
Obok programu szkoleniowego podejmowano różnego rodzaju dorywcze akcje, jak zbieranie paczek dla rannych żołnierzy przebywających w szpitalu Ujazdowskim, czy wykonywanie przyrządów do nauki technik harcerskich.
Marek Gajdziński
Zawiszacy
Polegli:
- Stefan Gutowski – były drużynowy - zamordowany w Katyniu przez NKWD.
- Stanisław Leinweber – były plutonowy - zamordowany w Katyniu przez NKWD.
- Jerzy Perednia – były zastępowy - zamordowany w Katyniu przez NKWD.
- Edward Rogoziński - zamordowany w Katyniu przez NKWD.
- phm. Jan Eberhardt „Dzidek” – przyboczny Szesnastki i drużynowy 14 WDH zginął na granicy usiłując przedostać się do oddziałów polskich we Francji.
- phm. Stanisław Lenart został - zamordowany w obozie dla internowanych.
- Tadeusz Szulc - Życki został - zamordowany w Mauthausen.
Losy Zawiszaków:
- phm. Kazimierz Kożniewski po wsypie PLAN (Polska Ludowa Akcja Niepodległościowa) uciekł do Francji i Anglii, skąd powrócił jako kurier rządu dopiero w 1943 r.
- 19 września w obławie mieszkaniowej został zatrzymany i wysłany do Oświęcimia phm. Włodzimierz "Dymek" Giżycki. Na szczęście udało mu się stamtąd wrócić jeszcze w 1941 r.
- mjr. Jan Włodarkiewicz stał na czele pionu wojskowego Konfederacji Narodu, której częścią stała się utworzona przez niego Tajna Armia Polska
- Stanisław Zdziarski delegowany przez naczelne dowództwo SZP (Służba Zwycięstwu Polski) w dniu 2 stycznia 1940 dostarczył mjr. „Hubalowi” rozkaz rozwiązania oddziału, którego „Hubal” nie wykonał.
- Tadeusz Meissner – był kapitanem S/S „Warszawa”, który w 1940 roku został storpedowany i zatopiony; jemu samemu udało się przeżyć wojnę.
- Inni Zawiszacy walczyli we Francji, pod Narwikiem, w powietrznej bitwie o Anglię i brali udział w konspiracji wojskowej na terenie kraju.
Więcej...